Είναι η λύση η τιμωρία;
Πολλές συγκρουόμενες απόψεις έχουν εκφραστεί σχετικά με την αποτελεσματικότητα της τιμωρίας στα παιδιά. Όλες όμως συγκλίνουν σε μια κοινή διαπίστωση:
Η τιμωρία ενός παιδιού είναι αποτελεσματική για μια αλλαγή της συμπεριφοράς του που δυστυχώς όμως, είναι συνήθως βραχεία.
Επιπλέον, κάνει τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς να πιστεύουν πως είναι οι κύριοι της κατάστασης, αν και αυτή η πεποίθηση είναι μάλλον παραπλανητική καθώς μια τιμωρία συχνά διδάσκει στο παιδί όχι τι πρέπει να κάνει, και τι όχι, αλλά τι πρέπει να κάνει κρυφά από τους γονείς του.
Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις η τιμωρία αποτελεί ουσιαστικά επιβράβευση για το παιδί γιατί μέσα από αυτή κερδίζει την προσοχή των γονιών του και την ενασχόλησή τους μαζί τους.
Π.χ. ένα παιδί που νιώθει παραμελημένο μπορεί να καταφεύγει σε συμπεριφορές που η πείρα του, του έχει διδάξει ότι θα κάνει τους γονείς του να το τιμωρήσουν, άρα να ασχοληθούν μαζί του.
Η τιμωρία, από μόνη της, ποτέ δεν μετέτρεψε έναν κακό χαρακτήρα σε καλό και ποτέ δεν δίδαξε μια καλή συμπεριφορά καθώς στερείται μορφωτικής αξίας.
Συνήθως κουκουλώνει τα αίτια της κακής συμπεριφοράς του παιδιού αντί να τα λύνει.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:8 λόγοι που η τιμωρία των παιδιών μας δεν αποδίδει
Παρ’ όλη την φτωχή, μορφωτική αξία της τιμωρίας σε κάποιες περιπτώσεις, κάποιες μορφές τιμωρίας μπορεί να είναι χρήσιμες:
α) Όταν το παιδί εμπλέκεται σε επικίνδυνες πράξεις που μπορούν να βλάψουν τον εαυτό του ή και τους άλλους.
Σ’ αυτή την περίπτωση ο γονιός πρέπει να το σταματήσει αμέσως και η τιμωρία ενός παιδιού με τη μορφή μιας δυνατής φωνής, μιας λεκτικής επίπληξης ή και μιας βιαίας απώθησης είναι η μόνη που έχει σίγουρα, άμεσα αν και συνήθως βραχυχρόνια αποτελέσματα.
Έτσι, ένα παιδί 3 ετών που επιμένει να αγγίξει έναν βραστήρα με καυτό νερό μπορεί να σταματήσει μόνο με μια άμεση, σαφής, ενεργητική και σίγουρη απαγόρευση.
β) Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις το παιδί θα βρεθεί αντιμέτωπο με τις φυσικές συνέπειες της συμπεριφοράς που θα αποτελούν ουσιαστικά την τιμωρία του.
Π.χ. αν ένα παιδί μετά την άθληση το χειμώνα, όντας ιδρωμένο, δεν φορέσει το μπουφάν του, πιθανότατα θα αρρωστήσει και θα αναγκαστεί να μείνει μέσα στο σπίτι του, μακριά απ’ το παιχνίδι, για κάποιες μέρες.
Αυτή του η πείρα θα του διδάξει πως μετά την άθληση πρέπει να προστατεύεται από το κρύο. Τέτοιου είδους εμπειρίες προσφέρουν στα παιδιά την πιο στέρεα γνώση.
Ο ρόλος του γονιού είναι να σιγουρευτεί πως το παιδί του έχει καταλάβει τον λόγο που αρρώστησε, πως του έχει εξηγήσει τους τρόπους που μπορεί να αποφύγει να ξαναπάθει το ίδιο κι ακόμη περισσότερο πως το παιδί του δεν επεδίωξε να αρρωστήσει για να μείνει μέσα στο σπίτι και να αποφύγει κάτι που το τρομάζει στο σχολικό ή στο κοινωνικό του περιβάλλον.
γ)Σε άλλες περιπτώσεις μια συμπεριφορά του παιδιού μπορεί να μην έχει αρνητικές συνέπειες για το ίδιο αλλά για κάποιον άλλον.
Π.χ. αν το παιδί λερώσει με τα παπούτσια του το χαλί του καθιστικού θα πρέπει να το καθαρίσει.
Σε αυτήν την περίπτωση το παιδί θα τιμωρηθεί με τις λογικές συνέπειες των πράξεών του ή των παραλείψεών του.
Αυτού του είδους η τιμωρία θα πρέπει να έχει συμφωνηθεί από πριν ισότιμα και αμφίδρομα μεταξύ των γονιών και του παιδιού, να ισχύει σε κάθε περίπτωση που κάποιο μέλος της οικογένειας προκαλεί κακό ή πόνο σε κάποιον άλλον, τουλάχιστον για όσα μέλη της οικογένειας μπορούν να καταλάβουν μια τέτοια σύμβαση, και να μην εμπεριέχει στοιχεία αποδοκιμασίας και υποτίμησής του.
Μόλις είδαμε μορφές τιμωρίας που μπορεί να είναι χρήσιμες και να συμβάλλουν είτε στην προστασία είτε στην ανάπτυξη και στην ωρίμανση του παιδιού.
-Επιπλέον, αναφορικά με την τιμωρία μπορούν να δοθούν κάποιες επιπλέον κατευθύνσεις:
1) Πριν προβούμε σε οποιαδήποτε τιμωρία καλό είναι να προσπαθούμε να δούμε τον κόσμο με τα μάτια του παιδιού, να καταλάβουμε τις ανάγκες του και πως σκέφτεται.
Συχνά η παράβαση κάποιων κανόνων από την πλευρά του μπορεί να γίνεται λόγω άγνοιας πως κάποια συμπεριφορά του είναι επικίνδυνη ή απαγορεύεται ή για να μας τραβήξει την προσοχή γιατί νιώθει παραμελημένο ή γιατί απλά μιμείται τους γονείς του ή κάποιον άλλον ενήλικα.
Σε αυτές τις περιπτώσεις οι γονείς καλό θα ήταν αντί να καταφύγουν στην εύκολη, και ελάχιστα δημιουργική, λύση της τιμωρίας να διερευνήσουν αν όντως το παιδί τους ήξερε πως αυτό που έκανε απαγορεύονταν, να σκεφτούν αν έχει λόγους το παιδί να αισθάνεται παραμελημένο κι αν οι ίδιοι είναι καλά παραδείγματα προς μίμηση.
2) Στις περιπτώσεις που καλούμε το παιδί να αναλάβει το κόστος των λογικών συνεπειών της πράξης του να διασφαλίσουμε πως το παιδί έχει καταλάβει ακριβώς τη ζημιά που προκάλεσε και το πώς θα μπορούσε να την είχε αποφύγει.
3) Τέλος, ιδιαίτερη σημασία έχει το να είμαστε όσο γίνεται πιο συνεπείς όσον αφορά τη συνολική συμπεριφορά μας προς το παιδί και κατά συνέπεια και στο θέμα των λογικών συνεπειών της συμπεριφοράς του παιδιού.
- Από την άλλη πλευρά, η τιμωρία που εμπεριέχει σαδισμό και ηθικολογία είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη στο να δημιουργήσει άβουλα και θρασύδειλα παιδιά με εντυπωμένη την πίστη πως ισχύει ο νόμος του ισχυρού.
- Ακόμη, ψυχολογικές τιμωρίες που περιλαμβάνουν τον εξευτελισμό του παιδιού, την απόσυρση της αγάπης και της αποδοχής του παιδιού από τους γονείς του και την απειλή εγκατάλειψής του μπορεί να δημιουργήσουν ψυχικά τραύματα και να καταστείλουν την ομαλή συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Ας μην ξεχνάμε πως οι σχέσεις ανηλίκου-ενηλίκου είναι, εκ των πραγμάτων, εξαιρετικά άνισες και είναι ευθύνη των ενηλίκων να μην γίνουν εξαιρετικά άδικες.
Σε κάθε παιδί υπάρχει εγγενής μέσα του η φλόγα να εξερευνήσει τον κόσμο, να τον γνωρίσει, να τρέξει, να παίξει και να μάθει.
Ταυτόχρονα, έχει μεγάλη ανάγκη από ασφάλεια, αποδοχή και αγάπη από ένα στέρεο οικογενειακό περιβάλλον το οποίο θα είναι η βάση του και το καταφύγιό του.
Μέσα σε ένα τέτοιο οικογενειακό περιβάλλον, που θα το ενθαρρύνει και θα το επιβραβεύει στα επιτεύγματά του, με μέτρο και ειλικρίνεια, όλο και λιγότερο συχνά θα χρειαστεί να αντιμετωπιστεί πυροσβεστικά κάποια επιβλαβής ή επικίνδυνη συμπεριφορά του παιδιού.
Κι αυτό γιατί όσο πιο συχνά χρησιμοποιείται η ενθάρρυνση και η επιβράβευση τόσο λιγότερο χρειάζεται να χρησιμοποιηθεί οποιασδήποτε μορφής τιμωρία.
Ευάγγελος Καναβιτσάς
Ψυχολόγος, Msc in applied psychology
Email: Kanavitsas@eatingdisorders.gr
